Clausplein, Eindhoven

informatiebord project © gemeente Eindhoven

De binnenstad van Eindhoven beschikt in tegenstelling tot de buitenwijken niet over veel groengebieden. Door de herinrichting van het Clausplein is een stap gezet naar een groenere binnenstad en is er een stepping-stone voor een betere verbinding van de groengebieden gerealiseerd. De gemeente Eindhoven heeft een duidelijk beleid gericht op klimaatadaptatie en vergroening. In de afgelopen jaren werd de binnenstad van de gemeente Eindhoven herhaaldelijk uitgeroepen tot heetste plek van Nederland. In enkele gevallen liep de temperatuur op tot meer dan 40 graden. Het project maakte onderdeel uit van het Europeese UNaLab programma waarin verschillende steden samenwerken aan op de natuur gebaseerde oplossingen voor klimaatadaptatie.

Clausplein, Eindhoven oude situatie © gemeente Eindhoven

Urgentie

Het stenige Clausplein ligt in een sterk verstedelijkt gebied en zorgde voor overlast ten tijde van extreem weer; klimaatverandering versterkte dit nog eens. Hoewel het Clausplein in Eindhoven bestemd is als verblijfsplein, werd er amper gebruik van gemaakt. Het volledig versteende plein functioneerde niet. Door gebrek aan groen – aan de rand van het plein stonden slechts een paar platanen – oogde het sfeerloos. Het had door het gebrek aan beplanting bovendien een extreem klimaat, waardoor het er koud kon zijn of heel heet kon worden. Het plein droeg bij aan de wateroverlast in de nabijgelegen Emmasingel. Op het plein staat een hoge woontoren en het multifunctionele gebouw ‘De witte Dame’, die bij elkaar zorgen voor een grote windbelasting. Onder het plein bevindt zich een parkeergarage.

Om de hitte extremen te verzachten en waterberging te realiseren werd vergroend en een ondergrondse waterberging aangelegd. Het Clausplein veranderde van een vrijwel volledig versteend plein met amper beplanting en extremen in temperatuur en wind naar een groene, duurzame plek waar je wilt verblijven. Donker Groep kreeg van de gemeente Eindhoven de opdracht om in een bouwteam de herinrichting van het Clausplein te realiseren. In samenwerking met onder andere specialisten vanuit groen en water van de gemeente ontwierp en realiseerde een multidisciplinair projectteam een plein waar tegenwoordig wél gebruik van gemaakt wordt. Ook de omwonenden, de ondernemers en de vastgoedeigenaren en ‘Trefpunt Groen Eindhoven’ werden in een klankboardgroep betrokken. En uiteraard was met de eigenaar van de parkeergarage een goede afstemming nodig.

Een beter microklimaat, koeler, regenbestendig, biodiverser en aantrekkelijker

Een groot deel van de verstening van het Clausplein is vervangen door duurzaam groen: vaste planten, gras en bomen. Er is gekozen voor beplanting die weinig onderhoud nodig heeft en zorgt voor een grotere biodiversiteit in het gebied.

Het ontwerp van het plein is afgestemd op de wensen voor het plein en op de binnenstadvisie van de gemeente Eindhoven. Het groen zorgt voor een beter microklimaat: het dempt het geluid, vermindert de temperatuurextremen en zorgt voor meer biodiversiteit. Er zijn hoogteverschillen in het plein aangebracht waardoor er zitplekken ontstaan en de bomen zijn in de heuvels geplant zodat ze genoeg ruimte voor de wortels hebben. Naast de drie bestaande bomen zijn er 15 nieuwe bomen aangeplant. Daarnaast zijn er heesters, vaste planten en grasoppervlak aangelegd. In totaal is er 1930m2 groenoppervlak gerealiseerd.

Een plattegrond ontwerp, een doorsnede en afbeeldingen  voor sfeerbeplanting, accentbeplanting, het stramien van het plein en materialen overzicht.
Tekening definitief ontwerp Clausplein Eindhoven © Gemeente Eindhoven

Gebruik van regenwater

Bijzonder aan het opnieuw ontworpen Clausplein is het gebruik van hemelwater. Onder het plein, op het dak van de onderliggende parkeergarage, is een waterretentiesysteem van 279 m3 aangelegd. Er zijn 2100m2 kratjes met een hoogte van 15 cm aangelegd. Het grondpakket varieert in hoogte van 25 tot 100cm. De substraatlaag bergt nog eens extra 556m3 aan regenwater.

Het opvangsysteem bestaat uit kratten die zich vullen met regenwater. Zo wordt de riolering tijdens flinke piekbuien ontlast. Het regenwater wordt op het Clausplein gebruikt om de planten op het plein van water te voorzien. Ook de hemelwaterafvoer van het monumentale pand ‘De Witte Dame’ aan het Clausplein is ontkoppeld van het riool en aangesloten op het waterretentiesysteem.

Het regenwater stroomt via kolken naar de kratten. Het krattensysteem heeft uiteraard een overloop naar het regenwaterriool. Bovenop de kratten is een heel pakket inclusief substraat voor de planten en bomen aangebracht. Het regenwater wordt doormiddel van capillaire werking vanuit de kratten naar het substraat en de planten getransporteerd.  In de praktijk bleek dit behoorlijke precisie in de uitvoering te vragen. De overloop van de kratten moet op de goede hoogte zitten zodat de kratten niet helemaal vol raken. Er moet altijd een luchtlaag zijn. Anders wordt het substraat te nat en kunnen er anaerobe vervuilingsprocessen plaats vinden. Door de capillaire werking is een pomp niet nodig.

Impressie van een doorsnede Clausplein Eindhoven © Gemeente Eindhoven
Aanbrengen kratconstructie Clausplein Eindhoven © Gemeente Eindhoven

Beplanting

De gemeente Eindhoven heeft de afgelopen jaren veel kennis ontwikkeld in het kader van vergroeningsprojecten en de aanleg van daktuinen. Het blijkt dat het verbeteren van de bodem bij de aanleg van groen op een daktuin en de keuze van het substraat voor de bomen met uiterste zorgvuldigheid moeten gebeuren. Bijvoorbeeld mag er tijdens de aanleg niet met zwaar materiaal over de bodem of het substraat gereden worden. Er wordt op de bodem een mulchlaag van vermalen bladeren aangebracht; dit beperkt verdamping en zorgt ervoor dat de bodem vocht beter kan vasthouden. Met houtspaanders zijn in Eindhoven geen goede ervaringen opgedaan; die blijken de bodem te veel af te sluiten. Ook wordt in de bodem het kleigehalte verhoogd om de capillaire werking te versterken. Door bij de aanleg van het Clausplein al dit geleerde in de praktijk te brengen, was het plein al binnen een à twee jaar mooi groen en dicht.

Op het Clausplein is gewerkt met de grove den die verder ook in Brabant voorkomt. De vaste planten zijn vooral cultivars, zoals vrouwenmantel, kattenkruid, diverse astersoorten en grassen.

Plattegrond met verschillende kleurvakken als indicatie voor verschillende beplantingen
Beplantingsplan Clausplein, Eindhoven © Gemeente Eindhoven
Clausplein Eindhoven na aanleg © Gemeente Eindhoven

Circulair hergebruik van materialen

Voor de inrichting van het nieuwe Clausplein zijn een deel van de oude lichtmasten en grondspots hergebruikt, evenals een deel van de granietkeitjes en natuursteenbanden met een totaal van ca. 600m2.

Beheer

De Donker Groep die het plein aangelegd hebben zijn ook de eerste jaren verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud van het plein.

Clausplein Eindhoven © Gemeente Eindhoven

Monitoring

In het kader van het EU-programma UNaLab (Urban Nature Laboratories) wordt er ook zorg gedragen voor de monitoring van het project. Het EU-programma UNaLab gebruikt steden als laboratorium om zo tot oplossingen te komen voor uitdagingen op het gebied van hitte en water. Eindhoven is samen met het Finse Tampere en de Italiaanse stad Genua één van de drie demonstratiesteden in dit Europese programma. Om die reden worden de resultaten op het gebied van klimaatadaptatie ook gemeten en opgedane kennis geborgd. Het is de bedoeling dat andere Europese steden de opgedane kennis uit deze UNaLab projecten straks gaan toepassen.

Toekomstplannen

De herinrichting van het Clausplein is het begin van een grotere transformatie. Zo zal ook de rivier de Gender die vroeger door de binnenstad stroomde in delen weer zichtbaar gemaakt worden in het aan te leggen Victoriapark.

Kosten herinrichting

€ 943.000 euro (incl. 300.000 bijdrage van Min IenW en 200.000 bijdrage van EU)

leerpunten

  • Gemeente Eindhoven heeft geleerd dat het succes van de aanplant afhankelijk is van de kwaliteit van de ondergrond. In dit geval dus van de substraat laag de afgelopen jaren is hier veel aandacht aan besteed en ervaring mee opgebouwd.
  • Daarnaast heeft men er voor gezorgd dat zwaar materieel tijdens de aanleg niet het  grondmengsel zou verdichten.
  • De overloop van de kratten moet op de goede hoogte zitten zodat de kratten niet helemaal vol raken. Er moet altijd een luchtlaag zijn om de substraatlaag niet te nat te laten worden waardoor er anaerobe vervuilingsprocessen kunnen plaatsvinden.

Bronnen

Donker groep.com

Straatbeeld.nl

Ed.nl

Interview met Luuk Postmes en Tony Hengstmengel beide van de gemeente Eindhoven.