Een grote heuvel, bomen en klimelementen en zelfs een vijver en moestuintjes maken onderdeel uit van het zeer gevarieerde speelplein van de OBS Woutertje Pieterse in Leiden. Er is veel groen en er is veel materiaal hergebruikt. Het al sinds 2011 bestaande plein is een levend plein waar ook eens zaken aangepast worden en kunnen veranderen.
Aanleiding en context
Het idee werd gelanceerd door een moeder die ook een ontwerpersachtergrond heeft. De school werd met een nieuwbouw uitgebreid en dat bood de kans om ook het schoolplein aan te pakken. Het doel was om de kinderen meer in aanraking te laten komen met de natuur, zodat ze lekker vies mogen worden, creatief kunnen zijn en meer kunnen bewegen. Maar er lag al een pleinontwerp van de hand van de architect van de nieuwbouw. Een excursie naar een natuurspeeltuin overtuigde de directeur van de aanleg van een meer natuurgericht plein; vooral de heuvel met waterloop viel in de smaak.
Proces en samenwerking
Onder begeleiding van Suzanne van Ginneken van Speelnatuur werd een werkgroep gevormd met een leerkracht uit onderbouw, bovenbouw en kleuters en enkele ouders en een vertegenwoordiger uit de buurt. Hierin werden eerste ideeën verzameld en de uitgangspunten op een rijtje gezet. Daarna startte de participatie met de kinderen. De ontwerpster gaf een presentatie aan de kinderen met inspiratiebeelden. Voor de bovenbouw werd een ontwerpwedstrijd georganiseerd. Zij bouwden als onderdeel van het lesprogramma een maquette op schaal die hun wensen vertegenwoordigde. Er werd een pleinfeest georganiseerd om het ontwerp met de ouders te bespreken. Op basis van al deze inbreng is het uiteindelijke ontwerp tot stand gekomen. Het bleek dat hoogteverschillen, water en veel groen tot de hoofdwensen behoorden.
Ontwerp
De school heeft relatief veel buitenruimte die nu ook optimaal wordt benut. Oorspronkelijk was het een versteend plein met enkele bomen en wat groen waar een hekje omheen stond en waar niet in het groen gespeeld mocht worden.
Centraal in het ontwerp is de grote getrapte speelheuvel die ook als amfitheater dient. De heuvel is zo hoog dat er bezwaar kwam uit de buurt. Na gesprekken met de buurt is dat bezwaar teruggetrokken; tussen heuvel en buurt zijn hoog groen en bomen geplant.
Een waterpomp staat halverwege de heuvel met een waterstroom die eindigt in een zandbak. Aan de achterkant van de heuvel is een uitgebreid klimelement gerealiseerd. Nog een stuk verder vindt men een speelveld dat in de winter ook als ijsbaan kan dienen. Er zijn klimbomen waarin ook echt geklommen kan worden. In een rustiger deel van de schooltuin, het ‘natuuratelier’, zijn een vijver en moestuinvakken gerealiseerd en zijn fruitbomen geplant.
Na een discussie of er wel of niet een apart kleuterplein moest komen, is hier uiteindelijk niet voor gekozen. Er is een jeu de boules baan aangelegd die door de buurt gebruikt kan worden en die ook de eerste 5 jaren goed werkt gebruikt, maar de laatste jaren niet meer.
Water en groen
Nu is 80% van het oorspronkelijk verharde plein vergroend. Het is dus ook geen plein meer maar een natuurspeeltuin. Toen het plein ontworpen en gerealiseerd werd van het eerste initiatief 2007 tot de oplevering in 2011 was klimaatadaptatie nog geen aandachtspunt. Aangezien een groot deel van het terrein vergroend is, kan er toch een aanzienlijk deel van het regenwater lokaal in de bodem zakken. De nieuwbouw is van een groen dak voorzien. Zo wordt een groot deel van het regenwater lokaal verwerkt.
Er is ook aandacht aan biodiversiteit besteed: er is diverse beplanting en een zeer biodiverse vijver die met regenwater wordt gevuld. Met ondersteuning van Natuur- en Milieueducatie Leiden worden regelmatig projecten bijvoorbeeld voor ‘beestjes’ georganiseerd als onderdeel van het lesprogramma.
Hitte
Door het hoge groenaandeel en de vele bomen die voor schaduw zorgen is het zeker een hittebestendig schoolplein en is het op de toekomst voorbereid.
Speelaanleidingen
De schooltuin voorziet in een zeer gevarieerd aanbod van speelaanleidingen: speelheuvel, waterpomp en waterloop, trapveld, klimelementen, klimbomen, etc.
Educatie
In het rustigere gedeelte bij de moestuinen, fruitbomen en de vijver worden buitenlessen gegeven: hier tuinieren groepjes kinderen uit groep 2 en 6 onder begeleiding van moestuinouders. Ook het amfitheater kan voor buitenlessen gebruikt worden. Er is een pleincoördinator die graag meer buitenlessen zou willen maar te weinig uren heeft om dit extra te kunnen stimuleren. Het blijkt dat buitenlessen geven voor sommige leraren een startimpuls behoeft.
Aanleg en onderhoud
De schooltuin is aangelegd door het ecologische hoveniersbedrijf Groenling. Tijdens de aanleg werd het ontwerp verfijnd en verbeterd, details werden bouwend bepaald. Ook bij de aanleg hebben de kinderen geholpen.
De fondsenwerving was een uitdaging. Meer dan tien ouders en ook de kinderen organiseerden activiteiten. Leuk was dat een ouder met beschikking over opnameapparatuur een cd produceerde met een liedje van iedere klas. Deze cd werd voor 15 euro per stuk verkocht.
Er wordt drie keer per jaar onderhoud gepleegd onder begeleiding van een hovenier; deze neemt ook het nodige gereedschap mee. Op een onderhoudsdag zijn 15 ouders en kinderen bezig om alles te snoeien en op te ruimen.
Leerpunten en ervaringen
Het is geen nieuw groen schoolplein. Sinds 2011 zijn er wel zaken aangepast.
- Goed onderhoud is belangrijk, daar staat of valt de toekomst van een plein mee. Hier is dat uitstekend gelukt met een goede hovenier, een plein coördinator en behulpzame ouders.
- Geen gras op een schoolplein! Heuvels hebben last van kindererosie van de vele voeten. De oplossing: meer boomstammen aanbrengen om plateaus te maken
- Bescherm het groen met hekjes of planken op kwetsbare plekken
- Maak een spaarpot ter vervanging van houten speeltoestellen, na 10-12 jaar moeten ze vervangen worden.
- De groenperken langs de gevel die begrensd zijn met stapelmuurtjes van oude tegels later nog voorzien van een houten afgrenzing erachter. De stapelmuurtjes met de planken als rugleuning erachter worden nu als zitjes gebruikt en beschermen tegelijkertijd het groen.
- In begin was het schoolplein altijd open. Dat leidde tot overlast. Nu gaat het hek ’s nachts dicht.
- De kinderen genieten heel veel van het natuurlijke schoolplein en ze zouden het liefst buiten blijven.
