Als deltastad is Rotterdam kwetsbaar voor klimaatverandering. Regenintensiteit, rivierafvoer en zeespiegel zijn aan het veranderen. Dat in combinatie met verdere groei en verdichting van de stad maakt dat ook de risico’s toenemen. Dat vergt niet alleen nieuwe maatregelen, maar bovenal een andere kijk op het omgaan met water. Rotterdam is op dit terrein al 15 jaar in transitie. De reeks aan plannen en programma’s weerspiegelen deze ontwikkeling: beginnend met het eerste Waterplan (2001), de visie Waterstad 2035 (2005), de vertaling naar het tweede integrale Waterplan (2007), het Rotterdam Climate Proof Progamma (2008), de Rotterdamse Adaptatie Strategie (2013), het recentelijk gestarte Resilience Programma (2014) en Water Sensitive Rotterdam (2015). Rotterdams WeerWoord (2019) maakt de reis compleet.
Typerend is hoe het stedelijk watermanagement werd gekoppeld aan ruimtelijke ordening, vervolgens de klimaatverandering verdisconteerd werd en nu resilience (veerkracht en weerbaarheid) in de volle breedte de aandacht krijgt. Tegelijkertijd wordt met het Water Sensitive programma de aanpak verder geoperationaliseerd en meer mainstream. Deze ontwikkeling wordt inmiddels steeds zichtbaarder in de stad; diverse waterpleinen, andere vormen van waterberging, meer groen en vele onthardingsprojecten, 220.000 m2 groene daken en een dakpark zijn voorbeelden. De strategie is om nu op grote schaal kleinschalige maatregelen te nemen die de sponswerking van de stad vergroten, en tegelijk kwaliteit aan de buitenruimte toevoegen. Deze totaalaanpak en het toenemende aantal zichtbare projecten resulteert in internationale aandacht. In 2015 hebben ruim 80 delegaties de stad bezocht. Wat weer resulteert in meer opdrachten voor het bedrijfsleven. Kennisinstellingen en bedrijfsleven spelen hier inmiddels op in met de oprichting van het Centre for Resilient Delta Cities, dat als kennisportaal fungeert.
Rotterdams WeerWoord (RWW) ontwikkelt maatregelen om Rotterdam voor te bereiden op de gevolgen van klimaatverandering. Het programma bepaalt de klimaatopgave op zes klimaatthema’s: neerslag, hitte, droogte, bodemdaling, grondwater en overstroming. Het programma is eindig en heeft als doel een klimaatbestendige stad in 2030. Zie rotterdamsweerwoord.nl. Maatregelen om daartoe te komen worden genomen in de openbare buitenruimte maar ook op het private terrein. De maatregelen sluiten aan bij reeds gerealiseerde projecten, zoals het Benthemplein. Het programma is bedoeld om een brede laag van de samenleving van de urgentie van de klimaatverandering te doordringen en ervoor te zorgen dat meer mensen, organisaties en bedrijven in de samenleving gaan samenwerken aan:
- Veel kleine toepasbare projecten door burgers en bedrijven met als motto ‘vele kleintjes maken een grote’.
- Een paar eyecatchers, goed voor het imago van de stad Rotterdam.
- Effectieve grootschalige projecten op de achtergrond.
Intensieve samenwerking met de wetenschap en het ontwikkelen van kosten-batenanalyses zijn daarbij essentieel. Kenmerkend is een andere omgang met neerslag. Hemelwater is een waardevolle grondstof, die zoveel mogelijk lokaal benut moet worden. Zichtbare afvoer van het water zorgt daarbij voor bewustwording en borging op lange termijn.
Ondanks het succes en de internationale aandacht voor deze projecten, beseft de gemeente Rotterdam dat het niet mogelijk is om de hele regio met vergelijkbare kostbare oplossingen klimaatbestendiger in te richten. De aanpak van de klimaatverandering zal breder gedragen moeten worden dan door een projectteam en overheidsorganisaties. Om op grotere schaal te reageren en te anticiperen op klimaatverandering is het nodig dat de hele samenleving de urgentie beseft en dat organisaties, bedrijven en bewoners samen werken aan oplossingen.
Water Sensitive Rotterdam beoogt in alle plannen en projecten naast klimaatadaptatie de stad leefbaarder te maken en de sociale cohesie te bevorderen. Zo draagt WSR bij aan de ‘resilient city’, de veerkrachtige stad. De centrale vraag is dan ook voor Water Sensitive Rotterdam hoe de verschillende gemeentelijke diensten gemotiveerd kunnen worden dat zij in ieder stedelijk plan en project ook aan waterbeheer en klimaatadaptieve maatregelen denken en hiermee rekening houden? WSR tracht dan ook om in ieder plan de uitgangspunten van het klimaatbeleid in te brengen maar dat WSR zich hierin flexibel opstelt.
De communicatie en de aanpak van Water Sensitive Rotterdam is er op gericht om de gemeentelijke diensten, de stadsbewoners, bedrijven, belangenorganisaties, verenigingen enzovoorts gelijkwaardig bij klimaatadaptatie te betrekken. Het zal een beweging moeten worden die wordt gedragen door de overheid, samen met burgers en ondernemers. Iedereen draagt vanuit de eigen mogelijkheden een steentje bij. WSR moet transformeren van een gemeenteplan naar iets van de stad. De reis bestaat uit een grote hoeveelheid kleine stappen, die je stuk voor stuk dichter bij het doel brengen. Door samen te creëren worden de onuitgesproken wensen en behoeften expliciet gemaakt en ontstaat medeëigenaarschap.
Voorbeeld: Klimaatbestendige wijk Zomerhofkwartier (ZoHo)
In het Zomerhofkwartier is samen met de gebruikers van het gebied (bewoners, bedrijven, organisaties en bezoekers) een geleidelijke stedelijke ontwikkeling ingezet. Van een wijk met veel leegstand naar een maakkwartier waar alles mogelijk is en waar momenteel 120 bedrijven actief zijn. Het unieke multifunctionele Waterplein Benthemplein fungeerde als katalysatorproject voor de verdere ontwikkeling van ZoHo. Klimaatadaptatie bleek te fungeren als aanjager voor duurzame gebiedsontwikkeling, vergroening van de wijk en versterking van de sociale cohesie. Deze ervaringen kunnen worden opgeschaald naar de omliggende en andere wijken. De kennisinstellingen gebruiken de wijk als testlab. [www.resilientrotterdam.nl]
