Tachtig procent van de Nederlandse schoolpleinen zijn voornamelijk versteende, visieloze ruimten die nauwelijks benut wordt als onderwijsruimte. Ze zijn het sluitstuk bij de onderwijshuisvesting. Slechts enkele vaste speeltoestellen die slechts één functie hebben, zoals schommelen, wippen of glijden. Het versteende schoolplein is een sprekend symbool van het verdwijnen van natuur uit de dagelijkse leefomgeving van onze kinderen.
In dit onderzoek wordt op een rij gezet wat wetenschappelijk onderzoek vertelt over de effecten van een groen, klimaatbestendig en biodivers schoolplein op de ontwikkeling van kinderen, hun band met de natuur en de kwaliteit van het onderwijs.
Opgaven
Op dit moment staan we voor een aantal grote maatschappelijke uitdagingen op het gebied van kinderen en natuur.
Ontwikkeling kinderen staat onder druk
De fysieke ontwikkeling van kinderen staat onder druk. Het aantal kinderen dat dagelijks buiten speelt keldert de laatste jaren naar 14%, terwijl de beeldschermtijd toeneemt tot wel twee uur per dag. Slechts 61% van de 4 tot 12-jarigen voldoet aan de bewegingsrichtlijn en de motorische ontwikkeling van kinderen gaat achteruit. Regelmatig bewegen helpt kinderen sterkere botten en spieren op te bouwen en hun gewicht onder controle te houden. Daarnaast kan beweging het risico op gezondheidsproblemen als hart- en vaatziekten, type 2 diabetes, osteoporose en hoge bloeddruk verlagen. Volgens de beweegrichtlijnen moeten kinderen elke dag minstens een uur matig intensief bewegen, zoals fietsen of wandelen, en minstens driemaal per week spier- of botversterkende activiteiten doen, zoals springen. Daarnaast is ongeveer 25% van de 13-jarigen bijziend in Nederland en draagt inmiddels ruim een derde van de kinderen een bril of lenzen. Ook eten kinderen te weinig groente en fruit. Dit komt onder andere doordat ze niet weten waarom voldoende groente en fruit eten gezond is.
Verminderde band met de natuur
De toenemende verstedelijking, de opkomst van zittende bezigheden zoals televisiekijken en computerspelletjes spelen en het overmatig plannen van het leven van kinderen zorgen ervoor dat kinderen steeds minder in contact komen met natuur. Door het gebrek aan ervaringen met natuur in de kinderjaren krijgen kinderen steeds minder een band met natuur.
Leerkrachten en leerlingen willen meer buiten les
Gemiddeld wordt op dit moment slechts 1% van de lessen buiten gegeven. Dit terwijl het volgens leerkrachten goed zou zijn als een kwart van de lessen buiten gegeven zou worden. 92% van de leerkrachten verwacht namelijk dat buitenles kan leiden tot leeropbrengsten zoals betere concentratie, langer blijven hangen van lesstof en meer creatief denken.
Niet alleen de leerkrachten, maar ook leerlingen willen graag buiten les krijgen. Zo blijkt uit Nederlands onderzoek dat ruim 80% van de leerlingen het leuk lijkt om buiten les te krijgen. Ze vinden buiten les krijgen fijn want buiten is frisse lucht, is meer te beleven en kan je spelen en leren tegelijk.
Te beperkte leerstijlen
In het huidige schoolsysteem leren kinderen over het algemeen door te zitten, kijken, luisteren, lezen en schrijven. Deze manier van leren is echter gebaseerd op oude leertheorieën en houdt onvoldoende rekening met verschillende leerstijlen die kinderen hebben. Nieuwere leertheorieën stellen dat kennis en cognitie niet enkel worden gevormd door onze hersenen, maar dat zintuigelijke en fysieke ervaringen hierbij ook een belangrijke rol spelen. Zo laten eerdere studies zien dat kinderen taal en rekenen beter kunnen leren wanneer zij hun lichaam gebruiken in het aanleren.
Een fijne werkplek
Leerkrachten merken zelf ook de voordelen van een groen schoolplein op hun vitaliteit en gezondheid. Zij geven aan dat lesgeven of pauzeren op het groene schoolplein energie geeft.
Buiten lesgeven moet je leren
Omdat buiten lesgeven echt anders is dan binnen lesgeven moet er geïnvesteerd worden in de ontwikkeling van competenties van leerkrachten.
Potenties van een groen schoolplein
Kinderen besteden veel tijd op en rond een schoolplein. Zo zijn de 1,5 miljoen kinderen tussen de 4-12 jaar in Nederland sowieso al vijf dagen per week 5,5 uur op één van de 6.783 basisscholen te vinden vanwege de verplichte onderwijsuren. Naast buitenlessen en pauzetijd buiten kunnen ze zelfs als ze binnen zitten, de vruchten plukken van de positieve effecten die alleen al het uitzicht op groen met zich meebrengt. Maar ook buiten schooltijd is het schoolplein een populaire speelplek. Zo staat het schoolplein in de top drie van favoriete buitenspeelplekken en gaat een derde van de kinderen naar de Buitenschoolse Opvang die vaak in en rondom scholen te vinden is. Een groen schoolplein biedt dus veel kansen:
Alle kinderen komen in contact met groen als het ingezet wordt op een schoolplein
Dat contact met groen belangrijk is voor kinderen is de laatste jaren steeds steviger onderbouwd vanuit de wetenschap. Zo hebben kinderen die meer worden blootgesteld aan groen een beter mentaal welzijn, minder stress, een positievere stemming, meer veerkracht en een betere kwaliteit van leven. Kinderen ervaren na blootstelling aan natuur minder hyperactiviteit en onoplettendheidsproblemen en meer zelfbeheersing. Zelfbeheersing is op meerdere vlakken van belang. Je concentreren op je schoolwerk terwijl je negeert wat er op de achtergrond gebeurt, het reguleren van je emoties en verleidingen weerstaan of bevrediging uitstellen, vereisen allemaal zelfbeheersing. Onderzoek laat ook zien wat gebrek aan natuur kan betekenen. Kinderen die opgroeien met weinig groen in hun omgeving hebben 55% hoger risico op het ontwikkelen van een psychiatrische stoornis tijdens hun adolescentie, ten opzichte van kinderen die opgroeien met veel groen in hun omgeving. Door schoolpleinen te vergroenen kunnen we ervoor zorgen dat alle kinderen als vanzelfsprekend regelmatig in contact komen met groen, en hierdoor ook profijt hebben van de voordelen van groen.
Kinderen kunnen gevarieerd en vrij spelen op een groen schoolplein
Op een groen schoolplein is van alles te doen, waardoor kinderen- ongeacht of ze groot,
klein, sterk, slap of motorisch beperkt zijn – zelf het spel kunnen kiezen dat aansluit bij hun beleefwereld of ontwikkeling. In vrij spel kunnen kinderen zelf bepalen wat voor spel of activiteiten zij ondernemen. Tijdens het spelen kunnen kinderen hun eigen verbeelding, fantasie en creativiteit gebruiken. Ze leren zelf problemen op te lossen en te experimenteren met onbekende en uitdagende activiteiten en rollen in uit omgeving. Vrij spel bevordert de aangeboren nieuwsgierigheid van kinderen, helpt hen de wereld te ontdekken, biedt belangrijke leermomenten en maakt kinderen bewuster van hun eigen voorkeuren en interesses. Hiermee biedt vrij spel kinderen de mogelijkheid om fysieke, sociale, emotionele en cognitieve vaardigheden te ontwikkelen.
Een groen schoolplein bevordert klimaatbestendigheid van de bebouwde omgeving
Een groen schoolplein bied kansen voor een klimaatbestendige inrichting en houdt rekening met de factoren droogte, hitte, wateroverlast en storm. Beplanting zorgt in hete periodes voor schaduw en verkoeling. De juiste beplanting rondom het schoolgebouw kan bovendien de kans op oververhitting van het schoolgebouw verminderen.
Een groen schoolplein bevordert biodiversiteit
Een vergroend schoolplein stimuleert de biodiversiteit als het ingericht wordt met een variatie aan beplanting, bomen, kruidenrijk gras en een waterplek. Op deze manier is het schoolplein niet alleen voor kinderen een fijne plek, maar ook voor verschillende planten en dieren.
Biodiversiteit op het plein wordt bevorderd door:
- Bodem en grond verhardingen open te breken;
- Organische massa toe te voegen aan de bodem;
- Diversiteit aan vegetatie toe te passen;
- Een leefruimte voor dieren te creëren;
- Te zorgen voor water.
De uit de verschillende onderzoeken naar voren komende positieve effecten van een groen schoolplein zijn:
Meer bewegen
Een studie uitgevoerd in Nederland laat zien dat meisjes fysiek actiever zijn na vergroening van het schoolplein, jongens bleven even actief.
Grove en fijne motoriek verbetert
Omdat het groene schoolplein reactief en veranderbaar is en een tal van losse natuurlijke elementen biedt, kunnen kinderen op allerlei manieren hun grove en fijne motoriek oefenen.
Meer bewust van gezonde voeding
Er zijn voorzichtige aanwijzingen dat als kinderen deelnemen aan een schoolprogramma waarin ze zelf voedsel verbouwen, ze meer groente en fruit eten, ze een positievere houding ten opzichte van gezond eten ontwikkelen, ze meer bereid zijn om nieuwe voeding te proberen en hun smaakvoorkeuren veranderen.
Rijkere zintuiglijke beleving
De vele vormen, texturen, geuren, kleuren, smaken en geluiden die te vinden zijn op een groen schoolplein stimuleren het gebruik van de zintuigen.
Kinderen zijn gefascineerd en hebben een aanhoudende aandacht. Gekenmerkt door een rijke zintuigelijke ervaring, leren kinderen over de wereld om hun heen. Zulke ervaringen worden vaak een leven lang herinnerd en leiden tot milieuvriendelijk gedrag en milieuvriendelijke houdingen wanneer kinderen volwassen zijn.
Versterkt immuunsysteem
De laatste jaren komt er steeds meer bewijs dat contact met groenere, meer biodiverse omgevingen ons immuunsysteem kan versterken.
Samen spelen en leren
Een systematische review van onderzoek naar de impact van vrij natuurlijk spel op de gezondheid van kinderen tussen de 2 en 12 jaar laat zien dat spelen in de natuur inderdaad de sociale ontwikkeling kan ondersteunen. In de natuur spelen kinderen meer samen en gedragen ze zich socialer. Verschillende onderzoeken laten ook zien dat spelen op een groen schoolplein de sociale relaties tussen kinderen ondersteunt en dat kinderen die op een groen schoolplein spelen, aangeven meer vrienden te hebben.
Minder pestgedrag
Naast dat kinderen op een groen schoolplein meer samenwerken en delen, wordt er ook minder vaak gepest. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat op een groen schoolplein de sociale hiërarchie meer is gebaseerd op taalbeheersing en creativiteit van het kind, dan op de fysieke vaardigheid die voor het veelal fysieke spel op grijze schoolpleinen nodig is. Dit komt doordat in een natuurlijke omgeving fantasie spel en het overdragen van kennis en normen meer centraal staat.
Verhoogt eigenwaarde, zelfvertrouwen en weerbaarheid
Op een groen schoolplein met plekken waar het spel niet vooraf vastligt kunnen kinderen keuzes maken en zelf invloed uitoefenen op de omgeving. Door het nemen van risico’s en het overwinnen van uitdagingen versterken kinderen hun weerbaarheid en zelfvertrouwen. Daarnaast leren kinderen risico’s in te schatten, controle te krijgen over hun lichaam of leren ze wat de limieten van hun fysieke mogelijkheden zijn. Onderzoek laat zien dat risicovol spel geassocieerd is met meer fysieke activiteit en sociale competenties. In tegenstelling tot wat veel ouders en leerkrachten denken is risicovol spel niet geassocieerd met ongelukken.
Meer fantasie en creativiteit
Kinderen worden op een goed ontworpen schoolplein ook niet geremd door belemmerende ruimte of mogelijkheden. Hierdoor kunnen ze hun verbeelding, fantasie en creativiteit ten volle gebruiken. Gezien de creativiteit bij kinderen lijkt af te nemen is het juist nu belangrijk om in te zetten op het stimuleren van creativiteit.
Verbeterde aandacht en concentratie
Kinderen die spelen op een groen schoolplein presteren na de pauze beter op een aandachtstaak. Ook vinden kinderen zelf dat ze beter kunnen herstellen op een groen schoolplein.
Betere leerprestaties
Een twaalf maanden durend Spaans onderzoek waarin elke drie maanden computertaken werden afgenomen bij leerlingen, toonde aan dat een deel van de verbetering van het werkgeheugen gerelateerd kon worden aan de hoeveelheid groen waaraan kinderen thuis, onderweg of op school aan werden blootgesteld.
Betere taalontwikkeling
Doordat een natuurlijke omgeving uitnodigt tot meer gevarieerd, fantasierijk, ontdekkend, creatief en constructief spel is de kans ook groter dat er meer woorden en begrippen geleerd worden. Bij deze soorten spel is namelijk meer taal nodig. Er zijn ook eerste aanwijzingen dat buitenspelen in de natuur bijdraagt aan woordenschat en aan het bewustzijn van klanken in woorden.
Een groen schoolplein draag bij aan kennis over en band met natuur
Groene schoolpleinen kunnen bijdragen aan een sterkere band van kinderen met de natuur. Dit is belangrijk, omdat het hebben van een goede band met natuur samenhangt met het welzijn van mensen. Zo voelen volwassenen die een betere band hebben met natuur zich vaker goed en gelukkig, hebben zij vaker een doel in het leven en ervaren grip op de omgeving. Naast het welzijn, bevordert een sterkere band met natuur ook vriendelijk gedrag. Verschillende onderzoeken laten namelijk zien dat kinderen die in hun jeugd in aanraking zijn gekomen met natuur, door bijvoorbeeld mee te helpen aan het behoud van natuur of door deel te nemen aan natuuractiviteiten, als volwassenen meer geneigd zijn om deel te nemen aan natuurbehoud activiteiten of om lid te worden van een natuurorganisatie.